گؤرستمک یوخسا گؤسترمک

معادل فعل نشان دادن فارسی را در زبان شفاهی ترکی آذربایجانی رایج در ایران گؤرستمک ( görsətmək ) بوده و در زبان ادبی و نوشتار توسط ترکی نویسان و به تقلید از سبک نوشتار در جمهوری آذربایجان و ترکیه به صورت گؤسترمک (göstermek ) نوشته می شود.

در این مجال به بررسی اتیمولوژیک و تطبیقی این دو مورد می پردازیم:

از نظر بنده این دو کلمه را این چنین می توان تجزیه و تحلیل کرد :

گؤرستمک = گؤر ( دیدن) + ست (؟) + مک ( مصدرساز)

گؤسترمک = گؤس/گؤز ( چشم) { آیاس>آیاز} + تر/تار {قایتار/قیتر} + مک ( مصدرساز)

در این بین ارتباط بین فعل گؤسترمک و فعل فارسی گستردن که در معنایی نزدیک ؛ پهن کردن ( برای نمایش و عرضه)

به کار می رود نیز دور از ذهن نیست و شائبه ماخوذ بودن گؤسترمک از فارسی را تقویت می کند.

البته با مراجعه به منابعی همچون ویکی‌لغت ترکی استانبولی متوجه می شویم که

معادل نشان دادن در ترکی باستان imsinmek بوده { bilgimsinmek = خود را عاقل نشان دادن } که هیچ ارتباط و

تشابه ای با دو فعل یادشده ندارد.

از طرفی با رجوع به فرهنگ لغت لهجه های ترکی TDK همانطور که در شکل مشخص است می بینیم که

در بین زبان ها و لهجه های مختلف ترکی فعل گؤسترمک تنها در ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی شمالی رایج است

و در بقیه السنه ترکی فعل گؤرستمک و یا مشتقات آن بدین ترتیب رایج است:

ترکی آذربایجانی جنوبی : گؤرستمک görsətmək

ترکی باشقوردی : کۆرهتیو kürhətiv

ترکی قزاقی : کؤرستۆو körsetüv

ترکی قرغیزی : کؤرسؤتۆ körsötü

ترکی ازبکی : کؤرستمک körsətmək

ترکی تاتاری : کۆرستۆ kürsətü

ترکی ترکمنی : گؤرکزمک görkəzmək

ترکی اویغوری : کؤرستمک körsətmək

ترکی خراسانی : گئرستمک gersətmək

توجه : در ترکی باشقوردی ک و گ ( gün > kön) ، اؤ (ö) و اۆ ( gün > kön) (ü) ، ح و س ( sarı> harı) قابلیت تبدیل به هم دارند.

کاشغری هم در دیوان لغات الترک از فعل کؤرکؤتمک / گؤرگوتمک ( görkütmək / körkütmək ) در معنای نشان دادن یاد کرده است.

بر این اساس سیر تحول گؤرستمک را چنین می توان تحلیل کرد:

görkütmək < görkətmək<görsətmək

با عنایت به اینکه گؤرستمک شکل تغییر یافته و نزدیکتر به گؤرگوتمک اصیل و قدیمی بوده و از سویی شائبه

فارسی بودن گؤسترمک وجود دارد از همه دوستان خواهش می شود که در نوشته های خود به جای گؤسترمک

از گؤرستمک اصیل و آشنا استفاده کنند.

منابع :

۱- ویکی لغت ترکی استانبولی

۲- ویکی‌پدیا ترکی استانبولی

۳- فرهنگ لغت آنلاین سؤزباز

۴- فرهنگ لغت لهجه های ترکی TDK مدخل göstermek

۵- دیوان لغات الترک، ترجمه دکتر صدیق

آچار سؤزلر : گؤرستمک, تۆرکجه, سؤزجوک, گؤسترمک, یازیلیش یانلیش‌لاری,

کوراوغلو

گؤرستمک یوخسا گؤسترمک

بلاگا گؤره

بؤلوم لر

سون یازیلار

باغلانتی لار

آچارسؤزلر

یولداش لار

آرشیو

سایغاج